بهاره آروین در کلاس «شفافیت در مدیریت شهری» کارگاه مشهدشناسی روزنامه قدس درباره چرایی اهمیت شفاف‌سازی فرایندهای مدیریت شهری با وجود مسائلی که به ظاهر مهم‌تر به نظر می‌رسند، گفت: در ۱۰۰ سال گذشته، بنیادی‌ترین مسئله در جامعه ما بی‌اعتمادی بوده است و از طرفی برای حل مسائل جامعه، راهی جز بازیابی اعتماد و مشارکت مردم نداریم؛ در شرایطی که مردم فکر کنند همه دروغگو و دنبال منافع شخصی هستند، نمی‌شود مسائل را حل کرد.
شفافیت یعنی انتشار عمومی اطلاعات به صورت مستمر
وی با بیان اینکه تجربه جهانی ثابت کرده، اعتماد تنها از طریق شفافیت بدست می‌آید، شفافیت را انتشار عمومی و سیستماتیک اطلاعات دانست و افزود: اینکه اطلاعات به صورت شفاف برای مدیران موجود باشد ولی در دسترس عموم نباشد و منتشر نشود، شفافیت نیست.
متأسفانه در کشور دچار بدفهمی از شفافیت هستیم و این مفهوم با مفاهیم دیگر خلط می‌شود؛ به عنوان مثال، اغلب افشاگری با شفافیت خلط می‌شود در حالی که افشاگری به معنای آشکار کردن تخلفات بوده، کارکردها و پیامدهای خاص خود را دارد و حتی ممکن است برخلاف شفافیت به بی‌اعتمادی مردم دامن بزند.
تفاوت‌های افشاگری و شفاف‌سازی
عضو سابق شورای شهر تهران در تبیین تفاوت‌های افشاگری و شفافیت تصریح کرد: به عنوان مثال اینکه ناگهان نام یک فرد یا شرکت به عنوان سوء استفاده‌کننده از ارز دولتی در رسانه‌ها منتشر شود، افشاگری است اما شفافیت در این مورد، آن است که بانک مرکزی اسامی همه دریافت‌کنندگان ارز دولتی را به صورت منظم و سیستماتیک (برخط و بدون دخالت عامل انسانی) منتشر کند. افشاگری معمولاً ابزار رقابت رقیبان سیاسی قرار می‌گیرد اما شفافیت از خود فرد شروع شده و پیش از هر کس دیگر، خود او را در برابر رقیبان آسیب‌پذیر می‌کند.
همچنین باید توجه کرد آشکار کردن فساد بدون ارائه راهکار و رسیدگی لازم موجب حادتر شدن اوضاع و سلب اعتماد عمومی می‌شود.
در معرض دید بودن، مدیران را محتاط می‌کند
آروین استفاده از ظرفیت نظارت همگانی را از کارکردهای شفاف‌سازی معرفی و تأکید کرد: در زمینه مبارزه با فساد نیز مانند سایر موضوعات، پیشگیری بهتر از درمان است و نظارت همگانی از بهترین راهکارهای پیشگیری می‌تواند باشد؛ تجربه نشان داده آنچه از فساد، پیشگیری می‌کند و مدیران را محتاط در تخلف می‌کند، این است که مطمئن شوند دیگر نمی‌شود زد و بند کرد؛ چرا که اطلاعات جلو چشم میلیون‌ها شهروند قرار دارد (فارغ از اینکه شهروندان اطلاعات را رصد می‌کنند یا خیر) البته در نظارت همگانی باید دقت شود شفافیت علیه شفافیت و به عنوان ابزار افشاگری استفاده نشود.
وی فراهم کردن دسترسی متخصصان به داده‌های معتبر برای انجام پژوهش‌های مفید و معتبر و ورود نخبگان به حل مسائل کشور را دیگر کارکرد شفاف‌سازی فرایندهای مدیریتی دانست و افزود: به عنوان مثال در شهرداری تهران، اطلاعات قراردادهای بالای یک میلیارد تومان، تغییر کاربری‌ها، جواز ساخت و ساز و پایان کار، اعلام ریز کمک‌های نقدی و غیرنقدی به نهادها و اشخاص حقیقی و حقوقی و رأی تک‌تک اعضای شورای شهر به هر یک از مصوبات در دسترس عموم قرار داشت.
ملاک‌های اولویت‌بخشی به موضوعات برای شفاف‌سازی
همچنین بهاره آروین؛ فسادخیز بودن، حساسیت افکار عمومی، ملموس بودن نتایج برای شهروندان، در دسترس بودن اطلاعات و وجود استانداردهای جهانی تثبیت شده را ملاک‌های اولویت‌بخشی به موضوعات برای شفاف‌سازی برشمرد و درباره الزام‌های تحقق شفافیت گفت: الکترونیکی، سیستماتیک و برخط بودن فرایندهای انتشار اطلاعات، پیش‌زمینه ضروری تحقق شفافیت است که سبب کاهش مراجعات غیرضروری (که خود مستعد فساد هستند) و صرفه‌جویی در وقت و هزینه مردم و در نتیجه رضایت عمومی می‌شود. منبع دریافت و ارائه داده‌ها باید مشخص بوده (بدون دخالت عامل انسانی) و همه داده‌ها در قالب استاندارد (اکسل) منتشر شود.
آروین، مناسب‌سازی، راه‌اندازی و به کارگیری سامانه‌ها در واحدها و یکپارچگی داده‌ای و اتصال بین سامانه‌ها را از دیگر الزام‌های تحقق شفافیت دانست و درباره پیشران‌های تحقق شفافیت اظهار کرد: رسانه‌ها و فعالان مدنی در وهله نخست باید توجه داشته باشند که مطالبات را از جایگاه‌ها یا نهادهای انتخابی شروع کنند؛ چرا که این‌ها ریسک کمتر و ظرفیت بیشتری دارند.
تعارض منافع جایگاهی
وی خاطرنشان کرد: به عنوان نمونه، نمایندگان مردم نسبت به مدیران انتصابی، گروه مناسب‌تری برای مطالبه شفافیت هستند زیرا معمولاً گوش نمایندگان به صدای مردم، فعالان مدنی و رسانه‌ها حساس‌تر است و از سوی دیگر تا زمانی که اتفاق جدی رخ ندهد، از مصونیت برخوردار هستند اما مدیران به محض اینکه وارد حوزه شفافیت می‌شوند، مقاومت‌ها و مخالفت‌ها در برابرشان فعال شده و عملاً تخریب و به حاشیه رانده می‌شوند؛ هیچ کس هم فکر نمی‌کند که این تخریب‌ها و مخالفت‌ها به دلیل ورود آنان به حوزه شفاف‌سازی است؛ از طرفی ممکن است واحدهای مرتبط با فعالیت سازمانی مدیران از داده‌های شفاف‌سازی شده علیه مدیران سوءاستفاده کنند بنابراین مدیران در مسیر شفاف‌سازی اقدام‌هایشان عموماً دچار تعارض منافع جایگاهی می‌شوند.
این استاد دانشگاه ادامه داد: در این مواقع باید مدیران توجیه شوند که اطلاع‌رسانی و انتشار اطلاعات (شفاف‌سازی) را از زمانی مشخص در حال یا آینده آغاز کنند تا اشتباه‌های مدیران پیشین، پای آن‌ها گذاشته نشود و صرفاً پاسخگوی عملکرد خود باشند.
حوزه‌های ضروری شفاف‌سازی در شهرداری‌ها
آروین شفاف‌سازی در حوزه‌های مطالعات، پژوهش‌ها، نیروی انسانی، داده باز (زمینه‌ساز شهر هوشمند)، عملکرد شورای شهر و آرا و مصوبات را از موارد ضروری در شهرداری‌ها نام برد و گفت: به عنوان مثال، شفاف بودن رویه‌های گزینش و جذب نیروی انسانی (اعم از مدیران و کارکنان) از انتصاب‌های قوم و قبیله‌ای جلوگیری می‌کند. همچنین شفافیت پژوهش‌ها و مطالعات انجام شده می‌تواند از انجام پژوهش‌های تکراری و ضعیف و اتلاف منابع عمومی پیشگیری کند.
چالش‌های بروکراتیک؛ موانع تحقق شفافیت
وی در ادامه افزود: چالش‌های بروکراتیک (مانند شکاف میان رویه‌های مدیران و قوانین، مقاومت بدنه سازمانی در برابر تغییر رویه‌ها، محافظه‌کاری، بی‌ثباتی مدیریتی و تغییرات متناوب مدیران میانی و...) اصلی‌ترین موانع تحقق شفافیت در کشور است که لزوماً به معنای غیرقانونی بودن رویه‌ها نیست و حتی ممکن است مکمل قانون نیز باشد.
آروین چالش‌های موجود در زیرساخت‌های فنی و مقاومت ذی‌نفعان و پیامدهای آن را از دیگر موانع تحقق شفافیت معرفی کرد و گفت: عدم اجرای قانون منع مداخله با گذشت ۷۰ سال از تصویب آن، از تبعات عدم شفافیت قراردادهای دولتی و اطلاعات ثبت شرکت‌هاست.
به گفته آروین، عواملی همچون ایجاد فضای رقابت توسط رسانه‌ها با تدوین و سنجش دوره‌ای شاخص‌های شفافیت، شکل‌دهی به شبکه ذی‌نفعان شفافیت، نهادینه شدن تغییرات با ورود هر چه بیشتر ارگان‌ها، ارتقای سامانه‌های نظارت همگانی، استمرار مطالبه شفاف‌سازی، ایجاد سازوکار گزارشگری تخلف و فساد برای مردم (فراتر از سایت و شبکه) و تقویت نقش جامعه مدنی و سمن‌های فعال در حوزه شفافیت و مبارزه با فساد، نقش مهمی در پایدارسازی دستاوردهای شفافیت دارد.
ضرورت شفافیت فرایندهای رسیدگی به تخلفات
استادیار جامعه‌شناسی دانشگاه تربیت مدرس با تأکید بر ضرورت مطالبه آیین‌نامه حمایت از گزارشگران تخلف توسط فعالان مدنی و رسانه‌ها از شوراها، شهرداری‌ها و مجلس به منظور مؤثر واقع شدن شفاف‌سازی‌ها، اضافه کرد: طبعاً شفاف‌سازی زمانی مفید واقع می‌شود که فرایندهای رسیدگی به تخلفات نیز شفاف و روشن باشد در غیر این صورت، رسیدگی مؤثر صورت نخواهد گرفت.
نظر شما